Filar dźwiga kościół
Kiedy przypatrujemy się wnętrzom sakralnym to bardzo często spotykamy świątynie o rozległej przestrzeni wewnętrznej. W ośrodkach miejskich już w średniowieczu fundowano kościoły, których zadaniem było pomieszczenie dużej ilości wiernych, a także funkcja reprezentatywna. Kościół od dawna stawiał na zachwyt. Toteż zachwyt nie był pojmowany w znaczeniu próżności budowniczych, a ów przeżycie artystyczne miało skierować uwagę wiernego w stronę Pana Boga.
Jednym z elementów architektonicznych, który pełni bardzo ważną funkcję konstrukcyjną a jednocześnie posiada duże znaczenie duchowe jest filar. Koch w "Stylach w architekturze" podaje, iż filar jest pionową podporą o przekroju prostokątnym lub wielokątnym. Może posiadać bazę, trzon itd. – wszystkie te elementy, które posiada kolumna – może być dodatkowo wolnostojący, bądź wtopiony w konstrukcję ściany. Filar posiada konstrukcyjnie bardzo poważną rolę, ponieważ to jego zadaniem jest podtrzymanie sklepienia, bądź stropu w danym budynku. W kościołach gotyckich filary bardzo umiejętnie odprowadzają ciężar sklepienia, które poprzez żebra (w przypadku sklepień żebrowych) przenoszą ciężar na filary międzynawowe, a także na konstrukcję ściany i łuki odporowe. Zadaniem tego elementu architektury jest dźwiganie konstrukcji budynku. Gdybyśmy próbowali któryś z filarów odciąć wówczas w niedługim czasie naruszona zostałaby cała konstrukcja budowli. Średniowieczni mistrzowie dokładnie obliczali ciężar, jaki ma udźwignąć dany filar. W znaczeniu duchowym często filary dedykowano konkretnym postaciom. Zazwyczaj tuż przy prezbiterium, albo w samym prezbiterium, jeśli było kilkunawowe, filary oznaczano imionami ewangelistów, natomiast pozostałe konkretnym świętym. Takie podejście miało za zadanie ukazać kościół, który stoi na fundamencie Chrystusa, kościół – którego filarami są ewangeliści.
Filar pionizuje świątynię. Sprawia, że człowiek, który wejdzie do wnętrza musi w końcu popatrzeć w górę, nie może swojego wzroku zatrzymać tylko na tym co jest na dole. Dla zobrazowania późnośredniowiecznego budownictwa z nowym zachęcam do przyjrzenia się filarom z Łomżyńskiej Katedry i kościoła pw. Św. Franciszka w Ostrołęce. W obu przypadkach mamy do czynienia z filarami spełniającymi rolę nośną w konstrukcji budynku. Uciekają w górę, dodają strzelistości i sprawiają, że konstrukcja architektoniczna staje się lekka, nawet niematerialna. W przypadku nowego kościoła w Ostrołęce dodatkowo poprzez podcięcie spływu służek poszerzają przestrzeń sakralną.
Autor: ks. Tomasz Grabowski
