Obiekty Sakralne e-Katalog firm dla parafii

Jak najlepiej dostosować do Liturgii nawę, w której gromadzą się wierni?

Przystosowanie tej części wnętrza kościoła, było jednym z najczęściej pojawiających się problemów po reformach Soboru Watykańskiego II. Zwykle rozwiązanie polegało na zlikwidowaniu balustrady oraz na umieszczeniu nowego, zwróconego w kierunku wiernych ołtarza, często prowizorycznego. Dostosowanie auli zgromadzenia powinno dotyczyć jednak nie tylko nawy, ale również prezbiterium, chrzcielnicy, konfesjonału i innych elementów, których integracja tworzy całość podczas Liturgii. Najważniejszą cechą jest centralność ołtarza w zgromadzeniu, rozumiana nie w sensie geometrycznego środka, lecz sakramentalnego podziału, jako jeden z intuicyjnie najważniejszych punktów w przestrzeni. Cytując fragment z Messale Romano: „umieszczony w sposób ustanawiający rzeczywisty środek, wobec którego spontanicznie skupia się uwaga całego zgromadzenia” (PNMR 262). W niektórych posoborowych kościołach, tam gdzie forma przestrzenna na to pozwalała, przyjęło się ustawienie ołtarza pośrodku otaczających go ławek. Wydłużona aula zgromadzienia, najczęściej spotykana w naszych świątyniach, nie wymaga jednak większych przekształceń. Ważne jest natomiast zastosowanie wyszystkich możliwych środków, wspomagających tworzenie jednolitej grupy wiernych, pozbawionej wewnętrznych podziałów, która aktywnie uczestniczy w Mszy Świętej. Wiąże się z tym również odpowiednie nagłośnienie auli, dobra widoczność oraz oświetlenie i ogrzewanie, tak aby wierni mogli w pełni uczestniczyć we Mszy Świętej. Ponadto przemieszczanie się zgromadzenia, przewidziane podczas Liturgii, powinno być ułatwione poprzez odpowiednie rozdysponowanie miejsc siedzących. Warto podkreślić, iż najlepiej aby ławki lub krzesła estetycznie współgrały z wnętrzem kościoła, a wszelkie instalacje były jak najmniej widoczne.

 

W jakim miejscu powinny być umieszczane relikwie?

Pomimo iż jak czytamy w: Obrzędzie poświęcenia Kościoła (5): „W miarę możliwości należy zachować tradycję liturgii rzymskiej składania części relikwii jednego lub wielu Świętych”, kwestia relikwii zostaje często pominięta przez projektantów wnętrz sakralnych. Warto podkreślić, że relikwie obecne w starym ołtarzu powinny być z niego usunięte i umieszczone w nowym, będącym jedynym centrum uroczystości (CEI, Benedizione degli Oli e Dedicazione della chiesa e dell'altare, n. 162). Ponadto „szkatuły z relikwiami nie należy umieszczać ani nad ołtarzem, ani w mensie ołtarza, lecz pod jego mensą z uwzględnieniem kształtu ołtarza” (Obrzęd poświęcenia Kościoła, 5c). Wiąże się to z faktem, iż męczennicy zostali odkupieni mąką Chrystusa, dlatego On jest obecny na ołtarzu, a jego świadkowie pod. Jak czytamy w Obrzędzie poświęcenia ołtarza (5): „Cała godność ołtarza wypływa stąd, że jest on stołem Pańskim. Dlatego ciała Męczenników nie dodają chwały ołtarzowi, lecz raczej ołtarz podkreśla godność grobu Męczenników. Dla uczczenia ciał Męczenników oraz innych Świętych, jak i dla zaznaczenia prawdy, że ofiara członków wywodzi swój początek z ofiary Głowy.” Nie ma jednak gotowych wzorców na umieszczenie relikwi. Najlepiej jednak, gdy znajdują się one w kamiennej podstawie ołtarza, na przykład za szklaną płytą w odpowiednich relikwiarzach. Należy pamiętać, iż miejsce to powinno być dobrze zamknięte, co też tłumaczy obecność murarza podczas uroczystości ich złożenia, który przymocowuje płytę zamykającą wnękę z relikwiami, zaprawą wapienną lub cementową.

 

Czym się kierować przy realizacji nowej ambony?

Ambona, będąc jednym z najważniejszych ogniw liturgii, doczekała się bogatej historii i wielu interpretacji. Jej wymiar funkcjonalny powinien być podporządkowany i wynikać z jej symbolicznego znaczenia. Dlatego forma i ornament nie mogą być podyktowane jedynie względami estetycznymi, nie uwzględniającymi jej wartości w liturgii. Od Soboru Watykańskiego II minęło już wiele lat, dlatego prowizoryczne ambony, które można nazwać raczej pulpitami, niegdyś akceptowanymi jako najszybsze rozwiązanie przystosowania kościołów do nowej Liturgii, powinny być zastąpione przez stałe rozwiązania, które godnie reprezentują jedyne miejsce gloszenia Słowa Bożego. 

Znaczenie teologiczno – liturgiczne ambony wiąże się oczywiście z Liturgią Słowa. Odróżnienie jej od ołtarza, a zarazem jej z nim połączenie, pozwala na wyodrębnienie podwójnego znaczenia Mszy Świętej: sluchając i rozumiejąc Słowo Boże, wierni mogą rozpoznać Go przy łamaniu Chleba. Miejsce to, znajdujące się w prezbiterium, choć wysunięte w stronę wiernych, powinno zatem symbolicznie łączyć nawę z prezbiterium, przybliżając tajemnicę Eucharystii poprzez Liturgię Słowa.

Najważniejszą cechą ambony jest jej monumentalność. Ambona musi ponadto stanowić miejsce wywyższone, jak wskazuje etymologia słowa (z gr. anabaino – wchodzić) oraz liczne odniesienia do Pisma Świętego: „Tedy Jezus, widząc tłumy, wstąpił na górę.” (Mat. 5,1); „Co mówię wam w ciemności, opowiadajcie w świetle dnia; a co słyszycie na ucho, głoście na dachach” (Mat. 10,27).

Powinna ona być przy tym zwrócona w kierunku wiernych. W przypadku kościołów orientowanych taka pozycja podkreśla symbolikę Słowa, które rozprzestrzenia się ze wschodu w kierunku zachodu, od źródła światła do rozproszenia się jego promieni. Tendencję do delikatnego ukierunkowania północ-południe powiązać możemy natomiast z faktem uprzywilejowania kobiet, które przyszły jako pierwsze do grobu i ogłosiły samym apostołom, iż jest on pusty (Mat.28, 1-15) oraz poprzez Marię Magdalenę, pierwszego świadka Zmartwychwstałego (Jan 20, 11-18; Mar. 16,9-11). Właśnie z tego względu ambonę umieszcza się po stronie przeznaczonej dla kobiet, szczególnie widoczne w czasach kiedy gromadzenie było podzielone według płci. Miejsce, w którym głoszone jest Słowo Boże powinno być przy tym stałe, stabilne. To odróżnia je od prowizorycznego pulpitu, miejsca czytania ogłoszeń, przewodzenia chórowi, które może być tymczasowe, chociaż nie przypadkowego pochodzenia. Wskazane jest, aby zmbona tworzyła estetyczną całość we wnętrzu kościoła, a jej forma godnie odzwierciedlała jej funkcje. Wyraz artystyczny zależy jednak od projektanta – artysty, któremu zleca się jej wykonanie, przy czym proboszcz powinien jasno określić swoje oczekiwania.

 

Jaki styl jest preferowany w wyposażeniu kościoła?

Nie możemy wyróżnić stylu, który jako jedyny byłby odpowiedni dla Kościoła. Fakt ten staje się oczywisty, gdy zastanowimy się w jaki sposób na przestrzeni wieków zmieniała się forma elementów wyposażenia wnętrz. Jak czytamy w Konstytucji o Liturgii Świętej (Sacrosanctum Concilium): „Kościół nie uważał żadnego stylu za swój własny, lecz stosownie do charakteru i uwarunkowań narodów oraz potrzeb różnych obrządków dopuszczał formy artystyczne każdej epoki, tworząc z biegiem wieków skarbiec sztuki, który z całą troską winien być zachowywany. Także sztuka współczesna wszystkich narodów i regionów może się swobodnie rozwijać w Kościele, byle z należną czcią i szacunkiem służyła świątyniom i obrzędom liturgicznym.” Wiele elementów wyposażenia realizowanych jest (bądź co nieopuszczalne - produkowanych seryjnie) w stylu pseudo-barokowym. Wynika to pewnie z dekoracyjności i bogactwa tego stylu oraz z faktu, iż kojarzy on się z większością wnętrz kościelnych, które po Soborze Trydenckim (1545-1563) zostały wyposażone w dzieła sztuki i dekoracje z tamtejszej epoki. Rzeczywiście świątynia powinna być spójna estetycznie, ale nie oznacza to, że należy narzucać artystom konkretny styl i pozbawiać ich możliwości własnej ekspresji. Jak pisał Jan Paweł II w liście do artystów z 1999 roku: „W twórczości artystycznej człowiek bardziej niż w jakikolwiek inny sposób objawia się jako obraz Boży i wypełnia to zadanie przede wszystkim kształtując wspaniałą materię własnego człowieczeństwa, a z kolei także sprawując twórczą władzę nad otaczającym go światem”. Można powiedzieć wobec tego, że preferowanym stylem może być ten, który jest rezultatem ekspresji odpowiedniego artysty. Każdy element, tworzący wnętrze sakralne powinien być jedyny w swoim rodzaju, a zarazem tworzyć spójną całość z pozostałym wyposażeniem. Bardziej niż o kwestię stylu zatem, należy zadbać o to, aby „przedmioty należące do kultu, jako znaki i symbole rzeczywistości nadziemskiej, były godne, ozdobne i piękne” (Sacrosanctum Concilium,122).

 

Na co należy zwracać uwagę przy projektowaniu oświetlenia wnętrz sakralnych?

Na początku warto podkreślić, iż każdy Kościół jest budowlą niepowtarzalną, jedyną w swoim rodzaju, dlatego myśląc o oświetleniu jego wnętrza należy pamiętać przede wszystim o tym, że powinno być ono zaprojektowane przez kompetentną osobę, dla konkretnego obiektu, a nie powielane według gotowych standardów oraz w oparciu o inne przykłady. W odpowiedzi na pytanie, możemy w skrócie wyróżnić kilka wskazówek, o których należy pamiętać przewidując projekt oświetlenia we wnętrzu świątyni. Przystępując do wprowadzenia, bądź zmiany tego typu instalacji powinniśmy mieć na uwadze przede wszystkim naturalne światło obecne w kościele i to w jaki sposób kształtuje ono przestrzeń, ponieważ wskazane jest, aby sztuczne oświetlenie było jego idealnym dopełnieniem. Oczywiście należy szanować i podkreślać funkcje sakralne obiektu. Natomiast w przypadku, kiedy posiada on także wartość artystyczną i architektoniczną, powinno się ją podkreślić odpowiednim oświetleniem, pamiętając, że dzieła sztuki jak freski, płótna, rzeźby polichromowane, narażone są na degradację fotochemiczną, powodowaną częściowo przez sztuczne światło. Ze względu na różne funkcje sprawowane we wnętrzu kościoła, najlepiej jest przewidzieć system elastyczny w użytkowaniu. Umieszczenie lamp i ich forma nie powinna zbytnio ingerować w odbiór estetyczny wnętrza. Ponadto ważne jest, aby posiadały one wysoki standard techniczny, w miarę możliwości niskie zużycie energii oraz aby nie wymagały wysokich kosztów naprawy i konserwacji. Istotna jest również łatwość obsługi systemu oświetleniowego, umożliwiającego kreowanie odpowiedniej atmosfery w różnych momentach Liturgii i poza nią.